In de jaren ’90 vluchtten de ouders van Martina Lucic – zij was nog een baby – met een omweg van Bosnië naar Nederland. Na jaren als zangeres en gitariste in bandjes te hebben gespeeld, voelde ze plots dat het tijd was voor meer persoonlijke liedjes, waarin ze haar familiegeschiedenis en identiteitsconflicten onder de loep kan nemen. Mala was het gevolg. Pop in Limburg sprak met haar over haar verhaal.
19 mei 2021, Wouter Greven
Fotograaf, Sharik Derksen
Opgroeien als kind van getraumatiseerde vluchtelingen is vaak bijzonder verwarrend, zo legt de 27-jarige Martina Lucic via Zoom uit, zeker op jongere leeftijd. Waar ouders vooral willen vergeten, nee, moeten vergeten, is het kind vaak juist op zoek naar herinneringen. Via de geschiedenis kun je als kind van vluchtelingen je oorsprong en dus jezelf beter leren kennen. En weet je waar de schoen wringt.
De band met haar ouders is er een van oneindige liefde en onvoorwaardelijke zorg, dat staat buiten kijf volgens Martina, maar er was bijvoorbeeld altijd een onderliggende mentaliteit in het gezin van ‘we zijn veilig nu, niet zeiken’. Begrijpelijk, maar ergens wilde Martina ook wel, bijvoorbeeld, puberale relatieperikelen met haar ouders bespreken. Vriendinnen deden dat ook. ‘Though my problems seem meaningless, that don’t make them go away’, zong Neil Young ooit al. Inmiddels snapt Martina de afkeer en wellicht het onvermogen om over hun verleden te praten steeds beter, zo verklaart ze. Niet alleen dat, er komt ook steeds meer ruimte om samen te praten over wat er is gebeurd, met name tijdens lange diners op feestdagen – onder het genot van een drankje, ouderwets spraakwater.
Martina begon al op haar veertiende met gitaarles en eigen liedjes schrijven. Al snel brak de bandjesperiode aan, waarin ze met Austin Leaves succes boekte en onder andere op ParkCity Live speelde. Het repertoire behelste vooral eigen nummers, maar ook covers, en de band bestond uit jonge honden die allemaal tegelijkertijd wilden shinen. Zo’n twee jaar geleden voelde ze de drang om meer persoonlijke liedjes te gaan schrijven; liedjes, onder andere, over eerdergenoemde identiteitskwesties. Hoewel ze haar nieuwe werk eerst op de band uitprobeerde, zoals altijd, voelde ze al snel dat in haar eentje op zoek moest naar haar stem. Zo veranderde Martina in ‘Mala’ – een Kroatische koosnaam, ‘meissie’, zo noemt haar vader haar altijd. Live speelt ze inmiddels weer met bandgenoten van voorheen, maar voor de rest is eigenlijk alles anders. ‘Optredens zijn veel zwaarder en persoonlijker dan eerst. Ik verbind alle nummers aan elkaar met praatjes, waardoor het echt één verhaal wordt.’ Haar ouders, die bij ieder optreden aanwezig zijn, zijn een deel van dat verhaal. Als Mala ziet dat ze een traantje wegpinken tijdens een concert, krijgt ze het zelf ook altijd zwaar.
De oorlog
Eigenlijk, als je zijn dictatoriale bewind even negeert, had president Tito een goed geslaagde multiculturele maatschappij voor elkaar in voormalig Joegoslavië. Bosniërs, Serven en Kroaten woonden relatief vreedzaam samen in het Balkan-land, ondanks de onderlinge culturele en religieuze verschillen. De rancune begon pas na de dood van de machtige president in 1980. Eeuwenoude spanningen bereikten de oppervlakte en er brak een tijd aan van gewelddadige confrontaties tussen de verschillende binnenlandse republieken. Toen vroeg in de jaren ’90 de Joegoslavische statenbond uiteenviel was het hek van de dam. De ouders van Martina, katholieke Kroaten woonachtig in Bosnië, waren het leven niet meer veilig. Terwijl haar vader meevocht tegen de oprukkende Serviërs, vluchtte haar moeder – met dochter, zoon en zwanger van Martina – naar Kroatië. Vlak voordat Martina geboren werd was haar vader gevangengenomen door Serviërs. Hij schreef zijn vrouw brieven vanuit de gevangenis, vastberaden om Joegoslavië te verlaten naar aanleiding van alles wat hij had meegemaakt: “Zodra Martina geboren is pakken we onze spullen en gaan we hier weg. Dit is geen plek om je kinderen te zien opgroeien.”
Martina’s broer en zus vertelden haar onlangs over een tekenende situatie uit die tijd. Ze waren respectievelijk 7 en 10 jaar oud en speelden in de tuin van een oom. Het was een huis in een vallei. Aan beide kanten schoten partijen naar elkaar, over de vallei dus, maar in de beschutting van de tuin waren de kinderen veilig. Totdat de bal over het hek vloog. Hoewel haar broer de bal zonder kleerscheuren wist te pakken, maakt het voorval nog steeds duidelijk hoe de oorlog en het dagelijks leven met elkaar verweven waren.
Samen met de ouders van haar vader toog de familie Lucic in 1994 naar Nederland, waar ze onder werden gebracht in een vluchtelingencentrum in Crailo. De zevenkoppige familie huisde in een krappe caravan. In deze tijd maakte de NOS een reportage over broer, hier te zien. Na drie jaar kregen ze een verblijfsvergunning én zakten ze af naar Limburg, omdat Martina’s tante hier inmiddels in een huis woonde. Martina herinnert zich zowel de familiaire warmte – “de jongste van het gezin wordt natuurlijk volledig vertroeteld” – als het verdriet van haar ouders, die alles waren kwijtgeraakt. Al heel snel besloten ze echter de schouders eronder te zetten. Beiden volgden (verplichte) Nederlandse lessen en onlangs kreeg Martina pas te horen dat haar vader toentertijd bij de Bijenkorf werkte. “Niet bij de parfumafdeling”, stelt ze lachend, “maar administratief werk”. Tegenwoordig wonen ze in een mooi huis in Landgraaf en zijn ze de Nederlandse taal, zij het met een accent, volledig machtig. Sterker nog, ze spreken allebei Nederlands met een Limburgs accent. En dat terwijl Martina’s moeder niet eens Engels sprak op het moment dat ze uit Kroatië vluchtten.
Nee, de rol van taal mag niet onderschat worden in dit verhaal. In die zin is het dan ook logisch dat de tweetalige Martina na de middelbare school aan de slag is gegaan op de Vertaalacademie in Maastricht. Afgelopen december startte ze een eigen bedrijf, ‘Keep In Dutch’, waarbinnen ze privélessen Nederlands verzorgt voor, doorgaans, hoogopgeleide expats. Het doorzettingsvermogen en de passie waarmee haar ouders ooit aan de slag gingen met het Nederlands zijn een groot voorbeeld voor Martina. Niet alleen voor haar, overigens, maar ook voor haar studenten. Die vragen haar vaak: “Hoe ver zijn je ouders nu? Hebben ze nog steeds een accent?”
Het verhaal van de vluchteling
“Pap, mam, ik wil jullie iets laten horen”. Toen Mala voor de eerste keer haar nieuwe muziek voor haar ouders speelde, waren ze ontzettend geroerd. Logisch. Eén liedje, ‘Black Stains’, gaat over een bezoek aan Bosnië, waar het gezin ieder jaar terugkeert. Aldaar vroeg ze aan een oom hoe het is om te leven op een plek die verwoest is, een plek waar de oorlog nog in de lucht hangt en waar een bergtochtje levensgevaarlijk is omdat de grond nog vol zit met onontplofte granaten. Haar oom zuchtte. “Ooit was de lucht hier blauw, de bergen groen. Nu is het een grijze plek met zwarte vlekken.” In het refrein van ‘Black Stains’ herhaalt Mala die overpeinzing van haar oom, in de coupletten probeert ze te achterhalen wat er aan de hand is. Het refrein zingt ze in het Kroatisch; de CD-versie is volledig Kroatisch. Het nummer ‘Through the Eyes of the Fallen’, nog niet uitgebracht omdat Mala muzikaal nog aan het schaven is, gaat over de relatie met haar ouders, en hoe Mala’s ogen op een andere manier naar de wereld kijken dan de ogen van haar ouders. En, zoals in de eerste alinea al benoemd, hoe verwarrend dit kan zijn.
Inmiddels is ze alweer aan iets nieuws bezig. Via de makersregeling van Pop in Limburg is haar subsidie toegekend voor een project waarin ze acht vluchtelingen – o.a. uit Syrië, Afghanistan, Palestina, Oeganda – gaat interviewen over hun leven. Vervolgens kiezen de geïnterviewden één element uit hun verhaal, en daar maakt Mala dan een nummer over. Het project beslaat niet enkel een album maar ook een boek, met daarin de uitgewerkte interviews, mooie zwart-wit foto’s en haar songteksten. De huidige releaseperiode is mei 2022, maar Mala droomt alvast van theater- en bibliotheektours waarin ze dieper in kan gaan op de context van het project. De vluchteling geeft de vluchteling een (muzikale) stem.
Mala kijkt zelfs nóg verder de toekomst in. Ooit hoopt ze een documentaire op te kunnen nemen in Bosnië. Eigenlijk stond dat al gepland voor vorig jaar, maar vanwege de pandemie kon dit niet doorgaan. Het idee is een zoektocht naar haar eigen identiteit, en de conflicten die ze qua identiteit kent, terwijl ze onderweg nummers schrijft. De evolutie van Mala, zo lijkt het, komt voorlopig nog niet tot een halt. Haar doorzettingsvermogen komt in ieder geval niet uit de lucht vallen.
